Pierwszych 11 rozdziałów Księgi Rodzaju określane jako „Prehistoria Biblijna” zostało zredagowane w VI w. przed Chr. w Babilonii. Mamy tam kompilacje tekstów z dwóch okresów: X i VI w. przed Chr. (tak zwane źródło Jahwistyczne i Kapłańskie). Dlaczego te teksty zostały tam opracowane? Stało się tak, ponieważ w 586/7 przed Chr. naród izraelski został deportowany do Babilonii i wówczas znalazł się pośród narodów politeistycznych, które miały już swoją literaturę (Enuma Elish, Atrahasis, Gilgamesz itd.). Były to teksty odpowiadające na najważniejsze pytania jakie stawia sobie ludzkość, między innymi: Kto i jak stworzył ten świat? Jako odpowiedź na tę literaturę pojawia się kosmogonia stworzona przez autora biblijnego. Zapożycza on rodzaj literacki oraz elementy z innych kosmogonii, aby przedstawić własną wizję teologiczną powstania świata i człowieka zgodną w wiarą w jednego Boga Jahwe. Stąd też jest tak wiele podobieństw między kosmogonią Bliskiego Wschodu a tą, którą znamy z Pisma Świętego. Stąd, warto zapoznać się chociaż w ogólnym zarysie, jak przedstawiały temat stworzenia świata inne narody Bliskiego Wschodu? Oto najpopularniejsze z nich:
Enuma Elisz
Niewątpliwie najważniejszym tekstem pozabiblijnym, który wnosi wiele światła do zrozumienie Rdz 1,1-2,4 jest kosmogonia babilońska, zatytułowana Enuma Elisz (Kiedy w górze…). Nie ma zgody wśród uczonych odnośnie do czasu powstania tej kosmogonii. Możemy jedynie stwierdzić na zasadzie prawdopodobieństwa, że został on napisany na przełomie XIX-XVI w. przed Chr.
W tekście pojawiają się dwa pierwotne, odwieczne elementy: Apsu, początek rodzaju męskiego (ocean wód słodkich) i Tiamat, początek rodzaju żeńskiego (bogini chaosu, matka wód słonych [przedstawiana jako smok]). Z ich zbliżenia rodzi się osiem par bogów, które przeszkadzają Apsu do tego stopnia, że postanawia je zniszczyć. Wówczas pojawia się Ea (bogini wód i mądrości), która w odwecie zabija Apsu. To natomiast sprowokuje do działania Tiamat, która pomimo tego, że będzie wspierana przez armię bogów, zostanie pokonana przez Marduka (bóg światła). Marduk rozcina ciało Tiamat na pół i z jednej połowy stwarza niebo (oddzielając wody górne od dolnych) a z drugiej ziemię. Kiedy już powstał świat, Marduk decyduje się na stworzenie ludzi w tym celu, aby służyli bogom. Rada bogów przystaje na jego pomysł i tak powstaje człowiek z prochu ziemi pomieszanej z krwią zabitego w walce boga Kingu. A zatem, świat powstaje w tym micie jako efekt walki bogów (Marduka i Tiamat), tzw. teomachia. Ów mit był odczytywany w Babilonii na cześć boga Marduka na początku każdego nowego roku.
Gilgamesz
Jest to najstarszy znany nam poemat Bliskiego Wschodu. Datuje się go na XX w. przed Chr. Tekst jest wyjątkowo ciekawy i podobny w wielu miejscach do niektórych fragmentów z części prehistorycznej biblii (Rdz 1-11). Na początku był jedynie Nammu, morze odwieczne/pierwotne. Następnie Nammu tworzy UN niebo i KI ziemię. Jako owoc ich miłości powstaje ENLIL, bóg wiatru, deszczu i burzy. Pojawia się tam również element arki, która ratuje ludzi przed potopem. Poemat ten porusza również temat nieśmiertelności. Po różnych perypetiach Gilgamesz, który pragnął nieśmiertelności znalazł roślinę, która mu zapewniała życie wieczne. Niestety chytry wąż kradnie Gilgameszowi tę roślinę i sam ją zjada. Cały poemat kończy się pełną pesymizmu konkluzją, w której autor zwraca się do Gilgamesza mówiąc mu, aby zażywał życia, gdyż nieśmiertelność jest dla bogów nie dla ludzi.
Atrahasis
W zasadzie nie ma tu opisu stworzenia świata. Świat jest przedstawiony jako rzeczywistość ziemska, gdzie bogowie ciężko pracowali nosząc kosze i uprawiając ziemię. Oto początek tego poematu: Kiedy bogowie byli jak ludzie, musieli pracować. Nosili kosze, które były wielkie i ciężkie. Była to ciężka praca. Stąd też zrodziła się myśl, żeby stworzyć ludzi, którzy wyręczyliby bogów w ich ciężkiej pracy.
Kosmogonia fenicka
W zasadzie nie różni się wiele od babilońskiej. Na początku był chaos, rozumiany jako rzeczywistość pełna błota i ciemności, która zrodziła boga Mot, który miał wygląd wielkiego jaja. Następnie jajo zostało podzielone na pół, a z poszczególnych jej części zostały stworzone niebo i ziemia. Baan, żona Kolpia, rodzi pierwszych ludzi.
Stworzenie świata w Egipcie
Pierwsza koncepcja stworzenia świata była bardzo prosta. Słońce-Ra powstało ze związku nieba-Nut i ziemi-Geba. Każdego ranka Nut wydaje na świat słońce, a każdej nocy chroni je w sobie. Nie zaprzątano sobie głowy skąd wzięły się bóstwa uosabiające te elementy.
W dużych ośrodkach kulturowych takich jak: Heliopolis, Hermopolis i Memfis, powstały różne wersje początków świata. Każde z tych centrów jako stwórcę wykreowało swoje główne bóstwo, które z kolei było ojcem innych bogów zgrupowanych wokół niego.
Podobieństwa między kosmogonią biblijną a pozabiblijną
Obie zakładają istnienie pierwotnego chaosu z którego zostaje stworzony obecny świat. Wg Księgi Rodzaju świat nie powstał z niczego! (J. Synowiec, Początki świata i ludzkości według Księgi Rodzaju, Kraków 2001, 21). Pierwsze teksty w Biblii mówiące, że świat powstał z niczego „ex nihilo” pochodzą z II w. przed Chr.: …spojrzyj na niebo i ziemię, a mając na oku wszystko, co się na nich znajduje, zauważ, że Bóg je stworzył z niczego (2 Mach 7,28). W kosmogonii biblijnej (Rdz 1,1) Bóg Jahwe porządkuje świat tworząc go z pierwotnego chaosu, który jest określony jako pierwotna otchłań/odmęt (hebr. tehom, akkadyjckie tiamatu, wyraźna aluzja do Tiamat z Enuma Elish). W kosmogonii biblijnej i babilońskiej jako pierwsze zostaje stworzone światło, a jako drugie sklepienie oddzielające wody górne od dolnych. W Enuma Elish, przypomnę, mamy boga Marduka, który jest zwycięża Tiamat. Jest on bogiem światła, podczas gdy Tiamat jest boginią słonych wód oraz boginią chaosu.
różnice
Do największych różnic między kosmogonią Bliskiego Wschodu a biblijną możemy zaliczyć fakt, że w kosmogoniach Bliskiego Wschodu pierwotny chaos nie miał początku, był spersonifikowany, lecz seksualnie nieokreślony. To on stworzył wszystko bogów. Człowiek natomiast został stworzony, żeby służyć bogom i wyręczać ich w pracy. Dla Babilończyków nawet gwiazdy były bogami. Ponadto, bogowie babilońscy nie byli ani wieczni, ani doskonali, a ich moc była ograniczona.
