Teren miejscowości Kafarnaum został zakupiony przez franciszkanów z Kustodii Ziemi Świętej w 1894 r. W latach 1905-1915, na terenie synagogi, prowadzili wykopaliska H. Kohl i C. Watzinger z Deutsche Orient-Gesellschaft. Po kilku latach przerwy wykopaliska zostały wznowione przez o. Gaudentego Orfali – franciszkanina, pochodzącego z Nazaretu. Odkrył on w części kościół oktagonalny oraz resztki miejscowości z okresu średniowiecza pomiędzy synagogą a kościołem. Ta warstwa później została rozebrana, aby światło dziwne mogły ujrzeć resztki miejscowości z okresu bizantyjskiego (tylko niektóre fragmenty pochodzą z okresu rzymskiego). W 1926 r. o. Gaudenty zginął w wypadku samochodowym i prace zostały przerwane na wiele lat. Dopiero w 1968 dwóch franciszkańskich archeologów: o. Stanisław Loffreda i o. Wirgiliusz Corbo (+1991), na nowo zajęli się wykopaliskami na terenie Kafarnaum. Prace trwały do 1986 r. W 2000, kiedy Ojciec Święty, św. Jan Paweł II przybył do Ziemi Świętej, a w tym także do Kafarnaum, powiedział do naszych współbraci „kopcie dalej!”. Bracia posłusznie zabrali się do pracy, odkrywając nowy fragment Kafarnaum. Były to lata 2000 – 2005.
Miejsce, które dzisiaj zwie się po hebrajsku Kefar Nahum – כפר נחום, a po arabsku Talhum, znajduje się na północnym brzegu jeziora Galilejskiego na wysokości 210 m pod poziomem morza! Z Kafarnaum do Tyberiady jest 16 km, a do Tabgi (miejsce Prymatu św. Piotra) 3 km.
W przeszłości niektórzy naukowcy podważali autentyczność lokalizacji Kafarnaum. Twierdzili, że biblijne miasto Kafarnaum to ruiny Khirbet Minyeh w dolinie Ginnosar. Dzisiaj jednak nikt już nie ma wątpliwości co do tego miejsca. Zawdzięczamy to przede wszystkim informacjom, jakie nam pozostawili starożytni pisarze. I tak, pielgrzym Teodozjusz (VI w.) twierdzi, że Kafarnaum znajduje się 2 mile (3.2 km) od Heptapegon (Tabga), a Euzebiusz z Cezarei (II/III w.), że 2 mile od Korazin, pomiędzy Heptapegonem a górnym Jordanem.
Dwa najważniejsze odkrycia w Kafarnaum to: dom św. Piotra i synagoga.
SYNAGOGA
Przez długi czas naukowcy nie wiedzieli z którego okresu pochodzi tzw. biała synagoga (nazwa bierze się od tego, że została zbudowana z białych kamieni). W różnych encyklopediach można znaleść różne daty (od II do VI w.). Kilka lat temu problem datacji został rozwiązany dzięki analizie monet, które zostały wsypane w fundament synagogi. Archeolodzy znaleźli tam ponad 30.000 monet. O. Eugenio Alliata, który je analizował, znalazł dwie monety (imitazione axumita) pochodzące z VI w. To dało koniec wszelkim spekulacjom odnośnie datacji tego budynku i możemy stwierdzić, że biała synagoga pochodzi z końca VI w.
Została ona zbudowana na miejscu synagogi z czasów Jezusa. Wg S. Loffredy rozmiary tamtejszej synagogi współgrają ze stylobatem (podstawa pod kolumny). Znaczy to, że była ona znacznie mniejsza od obecnej.
W międzyczasie była zbudowana tzw. czarna synagoga (z czarnych kamieni), której fragment widać na zdjęciu. Nie jesteśmy jednak w stanie podać datacji jej powstania.
DOM ŚW. PIOTRA – Domus Ecclesiae (Insula sacra)
W 1968 r. w odległości około 30 metrów od synagogi został odkryty kościół oktagonalny z okresu bizantyjskiego (V wiek.). Jak się okazało, został on zbudowany w miejscu, gdzie znajdował się dom św. Piotra. To właśnie w tym domu Pan Jezus mieszkał przez 3 lata nauczając głównie w okolicznych synagogach znajdujących się na terenie Galilei i jej obrzeżach. Pierwsi chrześcijanie po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa natychmiast uczynili to miejsce, miejscem modlitwy i kultu, stąd jego nazwa dom-kościół (Domus-Eccelesiae). Pierwotna przeróbka została gruntownie przebudowana po dekrecie mediolańskim w 313 r., kiedy cesarz Konstantyn Wielki wprowadził wolność religijną w imperium. Został wówczas zbudowany mur oddzielający sacrum od profanum (święte od tego, co nie jest święte). Mur jest widoczny po dzień dzisiejszy. Natomiast w V w. został na tym miejscy zbudowany kościół oktagonalny, którego resztki widać również po dzień dzisiejszy.
Archeolodzy zdjęli mozaikę, która znajdowała się w centrum świątyni, aby dotrzeć do fundamentów tejże budowli. Jak się okazało, dotarli do fundamentów domu, który został zbudowany w I w. przed Chr. Należy podkreślić, że w domu tym był tynk (tylko w tym domu w Kafarnaum), na którym znaleziono napisy typu: Kyrie eleison (Panie zmiłuj się), Amen,Jezus. Dzisiaj, znajdują się one w muzeum w Jerozolimie w klasztorze na Flagelacji, gdzie mieści się franciszkańska uczelnia biblijna (Studium Biblicum Franciscanum).
Struktura domu przedstawiała się następująco: wokół podwórka w kształcie litery L były zbudowane pokoje. Jeden z tych pokoi otrzymał Pan Jezus. Jak bowiem twierdzą archeolodzy, jeden z nich stał się od początku miejscem kultu i to nad nim został zbudowany kościół.
Jakub Waszkowiak OFM
Więcej informacji: S. Loffreda, Cafarnao, Jerusalem 1995.
