Czy Jezus miał rodzeństwo?
Czyli, jak rozumieć słowa obecne w NT „bracia i siostry Jezusa”? (Mt 12,46n; 13,55n; Mk 3,31n; 6,3; Łk 8,19n; J 2,12; 7,3nn; Dz 1,14).
Czy nie jest to cieśla, syn Maryi, a brat Jakuba, Józefa, Judy i Szymona? Czyż nie żyją tu u nas także Jego siostry?» I powątpiewali o Nim (Mk 6,3)
Należy zacząć od tego, że w mentalności semickiej słowo „brat” ma szersze znaczenie, aniżeli w językach np. europejskich. Na Bliskim Wschodzie słowo brat, nie oznaczało tylko brata rodzonego, ale chciałoby się powiedzieć, każdego męskiego członka rodziny (wujek, kuzyn itd.). Faktycznie, na kartach Starego Testamentu, hebrajskie słowo ACH – אָח („brat”) ma sens dość ogólny, na przykład:
…rzekł Abram do Lota: «Niechaj nie będzie sporu między nami, między pasterzami moimi a pasterzami twoimi, bo przecież braćmi (אַחִים) jesteśmy (Rdz 13,8).
W rzeczywistości Lot nie był bratem Abrama, ale synem Arana, brata Abrahama:
Terach, wziąwszy z sobą swego syna, Abrama, Lota — syna Harana, czyli swego wnuka, i Saraj, swą synową, żonę Abrama, wyruszył z nimi z Ur chaldejskiego, aby się udać do kraju Kanaan. Gdy jednak przyszli do Charanu, osiedlili się tam (11,31).
Pamiętajmy, że niemal wszyscy autorzy NT to Żydzi, którzy przyjęli Jezusa jako Mesjasza i choć pisali po grecku (oprócz Ewangelii Mateusza) to jednak pochodzili ze świata, gdzie słowo „brat” miało szersze znaczenie, o czym była już mowa. Dlatego nie jest wystarczającym argumentem stwierdzenie, że greckie słowo adelfos ἀδελφός („brat”) należy rozumieć jako brata rodzonego, gdyż w języku greckim w odróżnieniu od języka hebrajskiego, ma ono jasno określone znaczenie. Jest to błędne stwierdzenie i można to dość łatwo wykazać.
Jak wynika z fragmentów Mk 6,3; Mt 13,55; a także Gal 1,19, osoby określane jako „bracia Jezusa”, to cztery osoby: Jakub, Józef, Juda i Szymon (imiona sióstr nie zostały podane). Jednakże, Jakub i Józef, którzy w zacytowanych powyżej fragmentach są określani jako „bracia Jezusa”, w rzeczywistości byli synami drugiej Marii (Mt 27,56.61; 28,1; J 19,25). To dowodzi temu, że greckie słowo ἀδελφός („brat”) na kartach NT ma szersze znaczenie i wpisuje się bardziej w w to jak rozumieli to słowo ludzie Bliskiego Wschodu. Tym bardziej, że we wszystkich słownikach języka greckiego starożytnego znajdziemy informacje, że ἀδελφός może znaczyć zarówno „brat”, jak i bliższego lub dalszego krewnego (np. “adelfos like the Hebrew ah; denotes any blood-relation or kinsman”. J.H. Thayer, „adelfos” w: Thayer’s Greek-English Lexicon, t. 1).
Należy tutaj dodać, że w Nowym Testamencie słowo ἀδελφός występuje 434 razy, przy czym aż 268 razy przybiera szerokie lub przenośne znaczenie.
Ponadto, należy również zwrócić uwagę, że kobiety w NT są niekiedy dookreślanie imionami swoich synów: „Maria, matka Jakuba i Józefa” (Mt 27,56); „Maria, matka Jakuba Mniejszego i Józefa” (Mk 15,40); „matka synów Zebedeusza” (Mt 20,20). Maryja natomiast pojawia się kartach Ewangelii tylko i wyłącznie jako „Matka Jezusa” (Mt 1,18; 2,11; Mk 3,31-32; Łk 2,33 itd.). Nigdy nie pojawia się, jako np.: „matka Jezusa, Jakuba i Szymona” itd.
W apokryfie pochodzącym z II w., znany pod nazwą Protoewangelia Jakuba, czytamy, że Józef miał dzieci z pierwszego małżeństwa i już jako starzec został cudownie wybrany na męża Maryi (ProtEwJ 9,2). Podobne informacje znajdujemy w Pseudoewangelii Mateusza oraz Historii Józefa cieśli (wersja arabsko-łacińska, datacja wątpliwa: IV-VII w.) z których wynika, że Józef nie był młody i miał także dzieci z poprzedniego małżeństwa.
W Łk 2,41-52 jest mowa o tym, że rodzice Jezusa chodzili z Nim do Jerozolimy na święto Paschy i nic w tym tekście nie pozwala sądzić, że towarzyszyły im wówczas jakieś inne ich dzieci. Ponadto, gdyby takowe istniały, wówczas po śmierci Jezusa do opieki nad Matką byłoby zobowiązane Jego młodsze rodzeństwo, nie istniałaby więc potrzeba przekazywania Jej Janowi (J 19,26).
Osoby, które uważają, że Maryja miała dzieci ze św. Józefem, często przytaczają zdanie w Ewangelii Mateusza, gdzie jest napisane, że Józef nie zbliżał się do niej, aż porodziła Syna, któremu nadał imię Jezus (Mt 1,25). Według tych osób, zdanie to świadczy, że Maryja współżyła ze św. Józefem po narodzinach Jezusa. Jednakże, grecki wyraz „aż do” (heos) ἕως, nie oznacza bynajmniej, że później nastąpiła jakaś zmiana w tym temacie. Na dowód tego, wystarczy przytoczyć zdanie z tej samej Ewangelii, gdzie Jezus stwierdza, iż będzie z nami aż do (ἕως) skończenia świata (Mt 28,20). Nie oznacza to przecież, że po skończeniu świata Jezusa już z nami nie będzie.
Niekiedy badacze zastanawiali się czy tytuł Jakub, brat Pański (Gal 1,19), jakiego użył św. Paweł, są wystarczającym argumentem na stwierdzenie, że św. Jakub był rodzonym bratem Jezusa. Zauważamy bowiem, że św. Paweł używa tego tytułu również w innym liście w liczbie mnogiej Bracia Pańscy (1Kor 9,5). Owszem, w Kościele apostolskim wyrażenie to stało się tytułem honorowym zarezerwowanym dla pewnej kategorii męskich krewnych Jezusa, którzy tworzyli odrębną obok Apostołów grupę cieszącą się dużym poważaniem.
Na koniec chciałbym dodać, że zgadzam się z opinią tych teologów, którzy słusznie wnioskują, że Maryja nie zdecydowałaby się na więcej dzieci, choćby przez fakt, że miała świadomość do jak wielkiej misji została przeznaczona. Całe swoje życie poświęciła Jezusowi. Mając inne dzieci, musiałaby swoją uwagę i energię poświęcać także pozostałemu rodzeństwu.
o. Jakub Waszkowiak OFM
