Sadzawka Betesda/Owcza

W Ewangelii Jana jest mowa o dwóch sadzawkach: Betesda (J 5,1-18) oraz Siloe (J 9,1-41). O sadzawce Siloe można znaleźć informacje na tej stronie.

Sadzawka Betesda pojawia się w 5 rozdziale Ewangelii Jana.

Potem nastąpiło święto żydowskie i Jezus udał się do Jerozolimy. W Jerozolimie zaś znajduje się sadzawka Owcza, nazwana po hebrajsku Betesda, zaopatrzona w pięć krużganków. Wśród nich leżało mnóstwo chorych: niewidomych, chromych, sparaliżowanych, którzy czekali na poruszenie się wody. Anioł bowiem zstępował w stosownym czasie i poruszał wodę. A kto pierwszy wchodził po poruszeniu się wody, doznawał uzdrowienia niezależnie od tego, na jaką cierpiał chorobę. Znajdował się tam pewien człowiek, który już od lat trzydziestu ośmiu cierpiał na swoją chorobę. Gdy Jezus ujrzał go leżącego i poznał, że czeka już długi czas, rzekł do niego: «Czy chcesz stać się zdrowym?» Odpowiedział Mu chory: «Panie, nie mam człowieka, aby mnie wprowadził do sadzawki, gdy nastąpi poruszenie wody. Gdy ja sam już dochodzę, inny wchodzi przede mną». Rzekł do niego Jezus: «Wstań, weź swoje łoże i chodź!» Natychmiast wyzdrowiał ów człowiek, wziął swoje łoże i chodził. Jednakże dnia tego był szabat. Rzekli więc Żydzi do uzdrowionego: «Dziś jest szabat, nie wolno ci nieść twojego łoża». On im odpowiedział: «Ten, który mnie uzdrowił, rzekł do mnie: Weź swoje łoże i chodź». Pytali go więc: «Cóż to za człowiek ci powiedział: Weź i chodź?» Lecz uzdrowiony nie wiedział, kim On jest; albowiem Jezus odsunął się od tłumu, który był w tym miejscu. Potem Jezus znalazł go w świątyni i rzekł do niego: «Oto wyzdrowiałeś. Nie grzesz już więcej, aby ci się coś gorszego nie przydarzyło». Człowiek ów odszedł i doniósł Żydom, że to Jezus go uzdrowił. I dlatego Żydzi prześladowali Jezusa, że to uczynił w szabat. Lecz Jezus im odpowiedział: «Ojciec mój działa aż do tej chwili i Ja działam». Dlatego więc usiłowali Żydzi tym bardziej Go zabić, bo nie tylko nie zachowywał szabatu, ale nadto Boga nazywał swoim Ojcem, czyniąc się równym Bogu (J 5,1-18).

Sadzawkę Betesda (łac. Piscina Probatica), archeolodzy odkryli podczas prac archeologicznych prowadzonych od 1862 roku do lat 60-tych XX wieku. Nazwa sadzawki jest zbitką aramejskich słów beth– «dom» i hesda– «miłosierdzie, łaska», co oznaczałoby «dom miłosierdzia; dom łaski». Być może nazwa ta odnosiła się do licznych uzdrowień, jakie się tutaj dokonały. Archeolodzy sugerują, że w II wieku po Chr. powstała tutaj świątynia Serapiona lub Eskulapa (gr. Asklepios), pogańskiego boga zdrowia. Zostały tu znalezione bowiem liczne figurki i płaskorzeźby wotywne pochodzenia pogańskiego. Świadczyłoby to o cudowności tego miejsca, o czym jest także mowa w Ewangelii św. Jana. Miszna (spisana w latach 200-350 po Chr.) sugeruje natomiast, że przynajmniej jeden z tych basenów był poświęcony Fortunie – bogini szczęścia (mZav 1,5).
Nie ma zgody wśród naukowców odnośnie datacji powstania sadzawki. Część z nich przyjmuje, że powstała ona na krótko przed rozpoczęciem budowy świątyni jerozolimskiej, ok. roku 22 przed Chr., z inicjatywy Heroda Wielkiego. Inni natomiast twierdzą, że została zbudowana ok. roku 200 przed Chr., a w jedynie późniejszym okresie została dobudowana kolejna sadzawka do oczyszczeń rytualnych – mykwa. Pierwotnie sadzawka Betesda znajdowała się poza Bramą Owiec na obszarze, który znajdował się w pobliżu nowej dzielnicy mieszkalnej o nazwie Bezetha („dom z oliwek”). Później ten region został zamknięty przez „trzeci” mur obronny zbudowany w czasie rządów króla Agrypy (41–44 po Chr.).
Nazwa „Brama Owiec” odnosząca się do bramy znajdującej się nieopodal tej sadzawki, najprawdopodobniej bierze się stąd, że owce które były wprowadzane na teren świątyni jako ofiary spalane na ołtarzu, najpierw były przeprowadzane przez tę bramę do sadzawki w celu ich obmycia.

Jak wyglądała sadzawka Betesda?
W czasach Nowego Testamentu były to dwa baseny przedzielone murem o grubości 6,5 metra i głębokości 13,5 metra. Basen od strony północnej miał rozmiary 53 × 40 metrów (był w stanie pomieścić 21 200 kubików wody), natomiast od strony południowej 47 × 52 metry przeznaczony głównie do oczyszczeń rytualnych (mykwa). Oba baseny otaczały krużganki. Dodatkowy krużganek dzielił poszczególne baseny. Podobnie jak przy sadzawce Siloe, tak i w tym miejscu w okresie bizantyjskim (V w.) został tam zbudowany kościół pw. Matki Bożej, odkryty podczas prac archeologicznych, które się rozpoczęły w 1956 roku. Był to kościół o trzech nawach, z których główna się wspierała na piątym portyku; miał 45 metrów długości.

Opis uzdrowienia chorego przy sadzawce Betesda jest w egzegezie łączony z opisem uzdrowienia niewidomego od urodzenia przy sadzawce Siloe (J 9,1-41). Oba opisy mają wiele wspólnych elementów, co można zaobserwować na poniższym zestawieniu.

Słowa Jezusa: „Oto wyzdrowiałeś. Nie grzesz już więcej, aby ci się coś gorszego nie przydarzyło” (5,14) interpretowane są na dwa sposoby. Sformułowanie „coś gorszego” („cheiron”) można bowiem rozumieć albo jako (1) śmierć eschatologiczną – karę wieczną, albo (2) jako straszniejszą chorobę. Gdyby  przyjąć drugą wersję, znaczyłoby to, że grzech może być powodem nieszczęścia lub choroby. Ewangelista, oferując zatem czytelnikowi dwa cuda (dosł. znaki „semeion”) dokonane przez Jezusa (5,1-5 i 9,1-41), ukazuje dwa możliwe rozumienia kwestii zależności między grzechem a chorobą. Otóż kalectwo, nieszczęście czy choroba mogą być w konkretnych przypadkach skutkiem grzechu (5,14; por. Lb 12,1-16), ale mogą też być częścią Bożego planu względem danej osoby (9,3).

Informacje zaczerpnięte z książki: J.J. Waszkowiak, Siloe. Historia, archeologia teologia (Rozprawy i Studia Biblijne 53), Warszawa 2020, ss. 214-215.

Dzisiaj na tym terenie znajduje się najlepiej zachowany kościół z okresu krzyżowców, upamiętniający miejsce narodzenia Najświętszej Maryi Panny.